Major Depresyon Nedir?
Depresyonu, ya da daha Türkçe ifadeyle çökkünlüğü, çeşitli tanımlamalar olmakla beraber kişinin sosyal hayatını ve günlük işlerini yapmasını engelleyen mutsuz ve ümitsiz olma hali olarak tanımlayabiliriz.
Günümüz dünyasında, yaşamda büyük kolaylıklar yaşıyor olsak da mutsuzluk ve ümitsizlik hali giderek yaygınlaşmakta, dolayısıyla insanlar depresyona girdiğini zannetmekte ve sürekli bundan bahsetmektedir. Pandemi, ekonomik kriz, küresel iklim değişikliği, savaş gibi konular tüm insanlığı ve insanları üzmekte ve tedirgin etmektedir. Fakat aslında üzüntü, keder, ümitsizlik hayatın içinden duygulardır. Depresyonu asıl depresyon yapan ise bu duyguların ne kadar sürdüğü, ve kişinin günlük hayatını ne kadar etkilediğidir.
Major Depresyonun yaşam boyu ortaya çıkma olasılığı kadınlar için yaklaşık %20, erkekler için yaklaşık %10 civarındadır. Toplumda ise kadınların yaklaşık %6’sı, erkeklerin ise yaklaşık %3’ü depresyon hastalığına yakalanmıştır.
Major Depresyon Belirtileri Nelerdir?
Bunlar dışında bazı somatik (vücutla ilgili) ve psikotik (yersiz şüpheler, işitsel ya da görsel halüsinasyonlar, vb…) görülebilir.
Major Depresyon Neden Olur?
A)Psikososyal (Ruhsal – Toplumsal) Nedenler
Ekonomik sorunlar, aile ve iş yaşamındaki çatışmalar, sevgi nesnesinin kaybı, beden sağlığının bozulması, benliği sarsan onur kırıcı durumlarla karşılaşmak depresyonun ortaya çıkmasında ya da sürmesinde etkili olabilir. Fakat bunların hiçbirisi özgül sebepler değildir. Bütün insanlar bunları yaşarken herkeste depresyon ortaya çıkmaz.
Psikolojik açıdan çökkünlüğe zemin hazırlayan en önemli sebep bebeklik ve çocukluk döneminde uzun süreli anne-babadan uzak kalma durumudur. Bu tür ayrı kalmaların birazdan bahsedeceğimiz hipotalamus – hipofiz ve böbreküstü bezi sisteminin aşırı çalışmasına ve yanlış düzenlenmesine neden olduğu düşünülebilir.
Hastalık Öncesi Kişilik
Depresyonda Psikanalitik Görüş
Psikanalitik görüşe göre, depresif kişi ilişkilerinde karşıt iki duyguyu aynı anda yaşar(Ambivalans). Sevgi bilinç düzeyinde iken, nefret bilinç dışıdır. İçe atılmış sevgi nesnesinin gerçek ya da bir duruma bağlı sembolik kaybı, bilinçdışındaki bu ikili duyguları uyandırır. Katı süperegodan dolayı, kin ve nefret duyguları kişinin kendisine yönelir. Yönelen kin ve nefret kişinin özsaygısını düşürür, kendini suçlu ve değersiz görmesine neden olur.
Yine ego psikolojisinde depresyon, kişinin ilkel benliğine ait dürtüleri bastırmak için geliştirdiği ego ideallerine herhangi bir engelleyici durum nedeniyle artık ulaşamayacağı duygusunu geliştirmesi, ve buna bağlı olarak özsaygıda azalmayla sonuçlanan durum olarak ifade edilir.
Depresyonda Bilişsel-Davranışçı Görüş
B) Biyolojik Nedenler ve Nöroanatomik Mekanizma
Hastalık kalıtımsal olarak karmaşık özellikler gösterir. Belli bir modaliteye uymaz. Fakat birinci derece akrabalarında yineleyici depresyon olan kişiler nüfusun geneline göre 2-3 kat fazla risk altındadır. Genetik geçiş açısından BDNF, MAO-A, COMT ve hTPH2 gibi genler bulunmaktadır.
Bu genler serotonin sistemi ile ilişkili genlerdir. Zaten hastalığın biyokimyasal mekanizması monoamin hipotezi ile açıklanmıştır. Bu hipoteze göre depresyonda serotonin salgılayan sinirlerin faaliyetinde azalma olur. Depresyonun şiddeti arttıkça dopamin ve noradrenalin salgılayan sinirlerde de fonksiyon değişiklikleri başlar.
Bu değişiklikler ise yukarda da belirttiğimiz gibi Hipotalamus-Hipofiz ve Böbreküstü bezinin çocukluk çağı ayrılıkları nedeniyle yanlış gelişmesi sonucu oluşur. Bu sistemdeki değişim 1980’li yıllardan itibaren Deksametazon supresyon testi ile ölçülmeye çalışılmış, fakat araştırmalarda kullanımı dışında depresyon tanısında kullanıma girmemiştir.
Nöroanatomik Değişiklikler
Hastalığın bir sonucu olarak hipotalamus hacmi azalır. Ayrıca ön singulat, dorsolateral korteks gibi birçok alan etkilenir. Bu etkilenmeler tedavi ile tekrar düzelir.
Major Depresyon Tanısı Nasıl Konur?
Kişi iki hafta boyunca, en az biri çökkün duygudurum ya da isteksizlik ve zevk alamama olmak üzere yukarıda saydığımız 9 belirtiden 5 ini yaşıyor olması gerekir. Bu belirtiler kişinin günlük hayatını ve işlevselliğini belirgin biçimde düşürmüştür.
Belirtileri puanlama ve takip açısından Hamilton ve Beck Depresyon ölçekleri ya da MADRS (Montgomery–Åsberg Depression Rating Scale) kullanılabilir.
Major Depresyon Alttipleri Var Mıdır?
Ayırıcı Tanısı
Her şeyden önce benzer şikayetlere neden olabilecek tıbbi hastalıklar akla gelmelidir. Bunların en başında anemi (kansızlık), tiroid hastalıkları ve vitamin eksiklikleridir. Özellikle kış mevsiminde güneşe az çıkılması nedeniyle D vitamini eksikliği sık görülür. B12 düzeyleri kontrol edilebilir. Tek başına sebep olmasalar bile tedaviye yanıtı etkilediklerinden muhakkak tedavi edilmelidirler. Ayrıca başka hastalıklara bağlı kullanılan ilaçlar da depresyon belirtilerine benzer şikayetler, hatta depresyon oluşturabilirler. Kortikosteroidler, antihipertansiflerden rezerpin ve metildopa bu açıdan dikkat edilmesi gereken ilaçlardır.
Psikiyatrik hastalıklardan da şizofreninin başlangıç dönemleriyle, bipolar bozukluğun depresif dönemiyle, şizoaffektif bozuklukla ve madde kullanımına bağlı belirtilerle ayırıcı tanısı muhakkak yapılmalıdır.
Major Depresyon Tedavisi Nasıl Yapılır?
Tedavideki en önemli noktalardan biri intihar riskidir. İntihar risk değerlendirmesi iyi yapılmalı, gerekirse yatarak tedavi düşünülmeli, hızlı etkinlik açısından somatik tedaviler, özellikle de EKT tercih edilmelidir.
Onun dışında hastalığın temel belirtilerinden olan karamsarlık, iyileşebilme ile ilgili umutları da azaltabilmektedir. O nedenle kişi kendini emanet ederken güvendiği bir hekimle yola çıkmalı ve sık sık doktor değiştirmemelidir. Hekimin gereksiz umut ve vaatler ümitsizliği pekiştirebileceğinden, tüm tedavi süreci açık yüreklilikle paylaşılmalıdır.
Farmakoterapi (İlaç tedavisi)
İlaçlardan ilk tercih SSRI grubu ilaçlardan biridir. Yan etki azlığı ve kullanım kolaylığı açısından ilk tercihtir. Hastanın belirti durumu ve ektanılara dikkat edilerek herhangi biri seçilebilir.
Tedaviye 4-6 hafta içinde yanıt alınamazsa STAR-D çalışmasından da faydalanılarak değişik güçlendirmeler ve değişiklikler yapılabilir. Güçlendirmede antipsikotikler ve benzodiazepinler de kullanılabilir. Yineleyici depresyonlarda Lityum denenebilir.
Psikoterapi
Psikanalitik yönelimli, destekleyici ve bilişsel davranışcı tedavinin üçü de tercih edilebilir. İlaçlarla kombine edilmesi daha da etkili olabilir. Psikanalitik terapi ve destekleyici terapi daha çok içgörü kazandırıp bilinçdışı çatışmaları düzeltmeyi amaçlarken, bilişsel davranışçı tedavi otomatik düşüncelerin değiştirilmesini amaçlar.
Somatik tedaviler
İntihar riski olan, yemeyen, içmeyen, ağır psikomotor retardasyonu olan hastalarda EKT etkilidir. 8-11 seansta yanıt alınır. Ekt dışında transkraniyal manyetik uyarım, ışıkla tedavi (fototerapi) ve uyku yoksunluğu tedavileri denenebilir.
Major Depresyon Hastalığı Nasıl İlerler?
Doğru ve zamanında ilaç kullanımı ve kontrol ya da terapi görüşmelerinin aksatılmaması, tedaviye yanıt da en önemli belirleyicilerdir. Bunlar dışında olumlu gidiş göstergeleri ;
-Hastalık öncesi ilgi ve uğraşların yeterli oluşu,
-Olumlu aile, iş ve uğraşı alanları,
-Tedaviye erken başlama,
-Hastalık dönemlerinin seyrek, iyilik dönemlerinin uzun oluşu,
-Çökkünlük dönemlerinin kısa oluşudur.
Olumsuz gidiş göstergeleri ise;
-Kişilik bozukluğunun olması,
-İleri yaş,
-Alkol-Madde kullanımı,
-Ektanıların olması,
-Ağır ve sürekli olumsuz çevre,
-Psikotik özelliklerin olması,
-Sık yinelemedir.
Depresyonda yeterli doz ve sürede antidepresan kullanımı, özellikle terapi ile kombinasyonu büyük oranda nükslerinde önüne geçer. Fakat hastalığın tekrar etme riski de maalesef mevcuttur.
Kaynaklar
Ruh Sağlığı ve Bozuklukları I, Orhan ÖZTÜRK
Temel Psikiyatri, Ertuğrul KÖROĞLU
Depresyon Sağaltım Kılavuzu, TPD Yayınları