Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu

Hiperaktivite, dikkat eksikliği ve dürtüsellik okul başarılarını ve öğretmen-arkadaş ilişkilerini olumsuz yönde etkilemektedir. Özellikle ilkokul dönemindeki çocuklar uyumsuz davranışlar, sınıf kurallarına uymama nedeniyle  polikliniğe getirilmektedirler. Ergenlik döneminde yakınma olarak, hareketlilikte artma yerine huzursuzluk hissi olabilmekte ve riskli davranışlar (araba ve motosiklet kazaları, sigara-alkol ve madde kullanımları, adli sorunlar) sergileyebilmektedirler. Daha ileriki yaşlarda ise dikkat eksikliği, planlarını tamamlayamama ve bir etkinliği bitirmeden diğerine geçme ve evde-işte ilişki sorunları şeklinde belirtilerle görülebilmektedir.

Dikkat eksikliği için kriterler:

1- Çoğu zaman dikkatini ayrıntılara veremez yada okul ödevlerinde, işlerinde yada diğer etkinliklerinde dikkatsizce hatalar yapar.
2- Çoğu zaman üzerine aldığı görevlerde yada yaptığı etkinliklerde dikkati dağılır.
3- Doğrudan kendisine konuşulduğunda çoğu zaman dinlemiyormuş gibi görünür.
4- Çoğu zaman emirlere uyamaz ve okul ödevlerini, ufak tefek işleri ya da iş yerindeki görevlerini tamamlayamaz.
5- Çoğu zaman üzerine aldığı görevleri ve etkinlikleri düzenlemekte ve planlamakta zorluk çeker.
6- Çoğu zaman sürekli kafa çalıştırmayı gerektiren görevlerden kaçınır, bunları sevmez ya da bunlarda yer almaya karşı isteksizdir.
7- Çoğu zaman üzerine aldığı görevler ya da etkinlikler için gerekli olan şeyleri kaybeder. (Örn: Oyuncaklar, okul ödevleri, kalemler, kitaplar ya da araç-gereçler)
8- Çoğu zaman dikkati dış uyaranlarla kolaylıkla dağılır.
9- Günlük etkinliklerinde çoğu zaman unutkandır.

Hiperaktivite için kriterler:

10- Çoğu zaman elleri ayakları kıpır kıpırdır ya da oturduğu yerde kıpırdanıp durur.
11- Çoğu zaman sınıfta ya da oturması beklenen diğer durumlarda oturduğu yerden kalkar ve dolaşır.
12- Çoğu zaman uygunsuz olan durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır. (Ergenlerde sadece kendisinin algıladığı huzursuzluk duyguları olabilir)
13- Çoğu zaman, sakin bir biçimde, boş zamanları geçirme ya da oyun oynama zorluğu vardır.
14- Çoğu zaman hareket halindedir ya da bir motor tarafından idare ediliyormuş gibi davranır.
15- Çoğu zaman çok konuşur.
16- Çoğu zaman soruları soru tamamlanmadan önce cevabını yapıştırır.
17- Çoğu zaman sırasını bekleme güçlüğü vardır.
18- Çoğu zaman başkalarının sözünü keser ya da yaptıklarının arasına girer. (Örn: Başkalarının konuşmalarına ya da oyunlarına burnunu sokar)

Dürtüsellik ve Davranış Bozukluğu için kriterler:

19- Sık sık öfkelenir.
20- Sık sık büyükleriyle tartışmaya girer.
21- Büyüklerinin isteklerine ya da kurallarına uymaya çoğu zaman etkin bir biçimde karşı gelir ya da bunları reddeder.
22- Çoğu zaman, isteyerek, başkalarını kızdıran şeyler yapar.
23- Kendi yaramazlıkları için çoğu zaman başkalarını suçlar.
24- Çoğu zaman alıngandır, çabuk darılır ya da başkalarınca kolay kızdırılır.
25- Çoğu zaman içerlerler, kızgın ve güceniktirler.
26- Çoğu zaman kincidir ve intikam almak ister.
27- Çoğu zaman başkalarına kabadayılık eder, gözdağı verir ya da korkutur.
28- Çoğu zaman kavga-dövüş başlatır.
29- Başkalarının ciddi bir biçimde fiziksel olarak yaralanmasına neden olacak bir silah kullanmıştır. (Örn: bir değnek, taş, kırık şişe, bıçak, tabanca)
30- İnsanlara karşı fiziksel olarak acımasız davranmıştır.
31- Hayvanlara karşı fiziksel olarak acımasız davranmıştır.
32- Başkalarının gözü önünde çalmıştır. (Örn: Saldırıp çanta kapıp kaçma, göz korkutarak alma, silahlı soygun)
33- Birisini cinsel etkinlikte bulunması için zorlamıştır.
34- Ciddi hasar vermek amacıyla isteyerek yangın çıkarmıştır.
35- İsteyerek başkalarının malına mülküne zarar vermiştir.
36- Bir başkasının evine, binasına ya da arabasına zorla girmiştir.
37- Bir şey elde etmek, bir çıkar sağlamak ya da yükümlülüklerinden kaçınmak için çoğu zaman yalan söyler (yani başkalarını “atlatır”).
38- Hiç kimse görmeden değerli şeyler çalmıştır.
39- 13 yaşından önce başlayarak, ailenin yasaklamasına karşın çoğu zaman geceyi dışarıda geçirmiştir.
40- Anne-babasının ya da onların yerini tutan kişilerin evinde yaşarken en az iki geceleyin evden kaçmıştır.
41- 13 yaşından önce başlayarak, çoğu zaman okuldan kaçmıştır.

Yukarıda verilen kriterler, Atilla Turgay DEHB ve Yıkıcı Davranışlar Ölçeğine aittir.

1) Doğum öncesi dönem: Toksik maddelere maruziyet, erken doğum
2) Genetik faktörler: Tek yumurta ikizlerinde çift yumurta ikizlerine göre görülme sıklığı daha fazladır. Ayrıca hiperaktif çocukların kardeşleri topluma göre 2 kat daha fazla risk altındadırlar.
3) Gelişimsel faktörler: Literatürdeki bilgiler DEHB olan çocukların doğumlarının zirve yaptığı ayın Eylül olduğunu göstermektedir. Bu durumun nedeni olarak da gebeliğin ilk 3 ayı boyunca annenin kış dönemi enfeksiyonlarına doğum öncesi maruz kalması olduğu düşünülmektedir.
4) Nörokimyasal faktörler: Beynin belirli bölgelerinde dopamin ve noradrenalinin işlevinin azalmasının rol oynadığı düşünülmektedir.

1. Öğrenme Bozukluğu (Disleksi)
2. Zeka Geriliği
3. Dikkat eksikliği ve huzursuzluk hissine yol açabilen duygudurum bozuklukları, kaygı bozuklukları ve travma sonrası stres bozukluğu
4. Davranış Bozuklukları
5. Nörolojik Hastalıklar
6. Otizm Spektrum Bozuklukları

İlaç tedavisi DEHB’nin tedavisinde ilk sırayı almaktadır. Ayrıca ilaç tedavisinin yanında psikososyal yaklaşımları da içeren çok yönlü tedavi yaklaşımı gerekmektedir.
Psikososyal yaklaşımda amaç, çocuğun ev içi ve okuldaki yıkıcı davranışlarını azaltmak, anlama-öğrenme süreçlerine yardımda bulunmak yanında ebeveynlerin ve öğretmenlerin baş etme konusunda kendilerine güvenlerini arttırmaktır.

6 yaş öncesi öncelikli tedavi, psikososyal yaklaşımlar iken;
6 yaş sonrası tedaviye ilaç eklenmeli psikososyal yaklaşımlara devam edilmelidir.

İlaç Tedavisi

DEHB’nin tedavisinde en sık kullanılan ilaç grubu psiko-stimulanlar diye adlandırılan ilaçlardır. Bu grupta da en sık kullanılan Metilfenidat grubu ilaçlardır. Bir seçici noradrenalin geri alım inhibitörü olan Atomoksetin de tedavi de kullanılabilmektedir.

Ayrıca, bir trisiklik antidepresan olan İmipramin, dopamin ve nöradrenalin geri alım inhibitörü olan Bupropion, alfa-2 nöradrenerjik agonist olan Klonidin ve Guanfasin de gerek görüldüğünde tedavi de kullanılabilmektedir.

İlaç tedavisinin en sık görülen yan etkileri:

1. Uykusuzluk
2. İştahsızlık
3. Baş ve karın ağrılarıdır.

Fakat bu yan etkiler gelip geçicidir.