Özgül Fobi Nedir?
Korku yaşamı veya güvenliği tehdit eden mevcut veya olası bir tehlike karşısında ortaya çıkan duygusal bir tepkidir. Korkunun böyle bir tehlike karşısında ortaya çıkması ise şarttır. Bu sayede kişi tehlikeli duruma karşı önlem alır ve yaşamını güven içinde devam ettirir.
Fobiler, neden olarak gösterilen uyaranla orantılı olmayan şiddette ortaya çıkan sıkıntı hissi ve bu abartılı sıkıntı hissinin mantıksız olduğunu bilmesine karşın bireyin kaçınma davranışlarını engelleyemediği yer, durum, nesne ve işlevlere ilişkin duygu ve tepkilerini tanımlar. Bu durum bireyin özgürce yaşamasını engeller ve günlük etkinliklerini kısıtlayarak, yaşam kalitesini düşürür.
Özgül fobi ise kısaca bir nesne ya da durumdan sürekli olarak yoğun bir şekilde korku duymak veya kaygılanmak olarak özetlenebilir. Bu nesne ve durumlara kedi, köpek, yılan, örümcek, böcek vb. hayvanlar, uçağa binme, yükseklik, kan vermek, kan görmek, şimşek, karanlık, dişçiye gitmek örnekleri verilebilir.
Özgül fobilerin toplumda görülme sıklığı bir çalışmada %11.3 olarak saptanmıştır. Özgül fobiler kadınlarda daha çok görülür. Genellikle hayvan fobileri en sık alt tiptir.
Özgül Fobi Belirtileri Nelerdir?
Kişide hangi özgül fobi alt tipi olursa olsun fobik nesne veya durumla karşılaşıldığında diğer fobi tipleri gibi panik atak geçirme riski mevcuttur. Kişide fobik durum veya nesne ile karşılaşmadan kaçınma ana davranıştır. Eğer bu durumla karşılaşma olasılığı varsa kişi beklenti anksiyetesine girer. Fobik durum veya nesne ile karşılaşma olasılığı mevcutsa kişi ayrıntılı bilgi edinme ihtiyacı duyar. Kişinin bu fobisi ile karşılaşma ihtimalinin yüksekliği veya azlığı, işlevselliği ve semptomlarının düzeyini asıl etkileyen durumdur.
Kişi fobik nesne veya durumla karşılaştığında anksiyetenin otonomik belirtileri dediğimiz durum ortaya çıkar. Bu basit bir anksiyete atağından panik atağı düzeyine kadar değişen şiddetlerde olur. En sık belirtiler çarpıntı, terleme, bayılma hissi, ateş basmasıdır.
Şu da unutulmamalıdır ki bu durumlar veya nesne ile karşılaşmak illa gerekmez. Kişinin bu durumu hayal etmesi bile çoğu zaman benzer anksiyete semptomlarını ortaya çıkarabilir.
Özgül Fobi Neden Olur?
Özgül fobi oluşumunun risklerini ve sebeplerini, birçok farklı kuram açıklamaya çalışmıştır. Fakat hiç birisinin geçerliliği kanıtlanamamıştır. Örnek vermek gerekirse psikanalitik kurama göre; fobiler egonun yer değiştirme savunma düzeneğini kullanması sonucunda ortaya çıkar. Freud’un Little Hans olgusunda aslında babasından korkan bir çocuğun atlardan korkması örnek olarak verilmiştir. Öğrenme kuramları, klasik ve koşulsal edimleme kuramlarına ve diğer kuramlara göre de fobilerin ortaya çıkması değişik şekillerde açıklanılmıştır.
Özgül Fobi Tanısı Nasıl Konur?
DSM-5’e göre tanı kriterleri şunlardır;
A. Özgül bir nesne ya da durumlu ilgili olarak belirgin bir korku ya da kaygı duyma (örn. uçağa binme, yükseklikler, hayvanlar, iğne yapılması, kan görme).
B. Fobi kaynağı nesne veya durum, neredeyse her zaman, doğrudan kaygı ve korku doğurur.
C. Fobi kaynağı nesne ya da durumdan etkin biçimde kaçınılır ya da yoğun bir korku ya da kaygı ile buna katlanılır.
D. Duyulan korku ya da kaygı, özgül nesne ya da durumun yarattığı gerçek tehlikeye göre toplumsal-kültürel anlamda bağlantısızdır.
E. Korku, kaygı ya da kaçınma sürekli bir durumdur, altı ay ya da daha uzun sürer.
F. Korku, kaygı ya da kaçınma, klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında işlevsellikte düşmeye neden olur.
Özgül Fobi Alttipleri Var Mıdır?
- Hayvan (örn. örümcek, böcek, köpek)
- Doğal çevre (örn. yükseklikler, fırtınalar, su)
- Kan-iğne-yaralanma (örn. iğneler, sağlıkla ilgili girişimler) …
Ayırıcı Tanısı
Panik bozukluğu ve panik atağı
Çekingen kişilik bozukluğu
Depresyon
Obsesif kompulsif bozukluk
Özgül Fobi Tedavisi Nasıl Yapılır?
1) İlaç Tedavisi
Özgül fobilerde eski zamanlı çalışmalarda TCA (örneğin trisiklik antidepresanlardan imipramin) ile çalışmalar yapılmış fakat sonucu istenilen düzeyde bulunmamıştır. Fobinin yarattığı anksiyete tablosu için kullanılan benzodiazepinler (örneğin alprozolam, lorazepam veya diazepam) veya beta blokerler ise otonomik belirtilere(çarpıntı, terleme, titreme, uyuşma hissi gibi) iyi gelmektedir. Ancak bu geçici bir çözümdür ve fobiyi ortadan kaldırmaz. Sonuç olarak özgül fobide ilaç tedavisi pek başarılı değildir.
2) Terapiler
Daha önceleri özgül fobilerin tedavisinde klasik psikanaliz veya dinamik yönelimli psikoterapiler rol oynarken zamanla bu terapi türünün hem zahmetli olduğu hem de sonuçlarının kimi zaman başarılı olmadığının farkına varılmıştır. Günümüzde fobilerin tüm tiplerinde olduğu gibi özgül fobi tedavisinde bilişsel ve davranışçı terapiler hem kısa zamanda sonuç vermesi hem de son derece yüksek başarı oranı sağlaması ile ilk basamak tedavidir.
Özgül Fobi Hastalığı Nasıl İlerler?
Bir çoğumuzda değişik özgül fobi tipleri mevcuttur. Bu durumumuzu bazılarımız kişilik özelliği olarak kabullenmiş olup bazılarımız ise fobisinden kurtulmayı çok istese de ne yapacağını bilmiyor. Tedavi kısmında da bahsedildiği üzere son yıllarda kullanımı giderek yaygınlaşan bilişsel ve davranışçı terapi yöntemleri ile özgül fobinin tedavisi, hem kısa zamanda hem de yüksek başarı oranı ile mümkündür.
Kaynaklar
- Amerikan Psikiyatri Birliği (2013) Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El kitabı (DSM 5) (Çev. ed: E. Köroğlu) Hekimler Yayın Birliği, Ankara, 2014
- Mehmet Sungur Fobik Bozukluklar PSİKİYATRİ DÜNYASI 1997;1:5-11